Δευτέρα 5 Μαρτίου 2012

Με αφορμή μια ομιλία: Το ΚΚΕ και η ιστορία (1)


Ο Ριζοσπάστης της Κυριακής (26-2-2012) δημοσίευσε αποσπάσματα από μια ομιλία του Δημήτρη Κουτσούμπα, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος, στη Φλώρινα, όπου παρουσίασε τον Β΄ τόμο του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ. Η ομιλία αυτή καλύπτει πλήθος ζητημάτων που αν ήθελε κάποιος να δώσει μια συνολική απάντηση, για κάθε ένα από αυτά θα χρειαζόταν κι ένα ξεχωριστό άρθρο. Είναι ίδιον γνώρισμα της σημερινής ηγεσίας του ΚΚΕ ν’ ανακατεύει τα ζητήματα, να θολώνει την πραγματικότητα και μέσα από ένα συνονθύλευμα θεμάτων και εκτιμήσεων να προωθεί τις αντιλήψεις της. Κι είναι τόσο συνηθισμένη αυτή η πρακτική που δεν μπορεί να είναι τυχαία ούτε η ιδιορρυθμία κάποιων προσώπων.
Ο τίτλος που ο Ριζοσπάστης έβαλε στην ομιλία του Δ. Κουτσούμπα λέει πως «Η μελέτη της Ιστορίας μάς βοηθά να έχουμε κριτήρια σταθερά για την επεξεργασία της στρατηγικής μας». Θα μπορούσε να είναι ένας τίτλος που αποδίδει κακά το περιεχόμενο της ομιλίας, αλλά δεν είναι έτσι. Ο ίδιος ο Δ. Κουτσούμπας αναφέρει στην ομιλία του: «Η μελέτη της Ιστορίας μάς βοηθά να σκεφτόμαστε σωστά μαρξιστικά- λενινιστικά και για το σήμερα, να έχουμε κριτήρια σταθερά για την επεξεργασία της στρατηγικής μας, για εκτιμήσεις, για πρόσωπα και πράγματα». Έχει άραγε τέτοια δύναμη η γνώση της ιστορίας; Μπορεί ένα κόμμα γνωρίζοντας την ιστορία του και την ιστορία γενικότερα του εργατικού κινήματος, στην Ελλάδα και διεθνώς, να αποκτήσει σωστή μαρξιστική- λενινιστική σκέψη και κριτήρια σταθερά για την επεξεργασία της στρατηγικής του; Αν αποδεχτούμε μια τέτοια προσέγγιση καταλήγουμε αυτόματα σε δύο συμπεράσματα: α) Ο Μαρξισμός- Λενινισμός δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από την γνώση του παρελθόντος και β) Η γνώση του παρελθόντος είναι η βασικότερη, αν όχι η μοναδική, προϋπόθεση για να ανταποκριθούμε σωστά στα καθήκοντα του παρόντος και του μέλλοντος. Από τα δύο αυτά συμπεράσματα απουσιάζει εντελώς το ζητούμενο: η ζωντανή πραγματικότητα, η πραγματικότητα, δηλαδή, που εξελίσσεται μπροστά μας, στο σήμερα, χωρίς την μελέτη και της οποίας είναι αδύνατο να χαράξουμε οποιαδήποτε πολιτική για το παρόν και το μέλλον, για τα άμεσα και τα στρατηγικά καθήκοντα του κινήματος στη διαλεκτική τους συνάφεια.
Ο Δ. Κουτσούμπας υποβιβάζει τον Μαρξισμό- Λενινισμό από επιστήμη της ζώσας καπιταλιστικής πραγματικότητας, των αντιθέσεων που τη συνιστούν και των καθηκόντων που απορρέουν από αυτές τις αντιθέσεις, σε μια απλή ιστορική μέθοδο ενώ στην ιστορία αυτή καθ’ αυτή δίνει μεταφυσικό χαρακτήρα. Αν η μελέτη της ιστορίας μας βοηθούσε να αποκτήσουμε σταθερά κριτήρια για την επεξεργασία της στρατηγικής μας τότε θα έπρεπε να αποδεχτούμε ότι η κοινωνία παραμένει σταθερή. Τίποτα σε αυτή δεν αλλάζει και τίποτα δεν εξελίσσεται ενώ η επανάσταση σε μια τέτοια κοινωνία δεν είναι τίποτα παραπάνω από απλός Βολονταρισμός, δηλαδή η απλή θέληση των ανθρώπων που μπορεί να πηγάζει από οποιαδήποτε άλλη αιτία, όχι όμως από την κοινωνία και τις αντιθέσεις της. Σε μια τέτοια κοινωνία η μελέτη της ιστορίας μπορεί να έχει την αξία που της αποδίδει ο Δ. Κουτσούμπας αφού διακριβώνοντας ένα λάθος του παρελθόντος δεν θα το επαναλαμβάναμε ποτέ στο παρόν και στο μέλλον κι έτσι θα απαλλάσσαμε την τακτική και τη στρατηγική μας από έναν πιθανό κίνδυνο διολίσθησης. Αν μάλιστα η μελέτη της ιστορίας μας οδηγούσε στην εξακρίβωση πολλών λαθών στο τέλος θα φτάναμε στο σημείο να έχουμε μια εντελώς αλάνθαστη τακτική και μια απολύτως σίγουρη, για την επιτυχία της, στρατηγική. Το ίδιο, όμως, θα μπορούσε να κάνει και ο αντίπαλος ο οποίος μελετώντας την ιστορία θα απέφευγε τις λανθασμένες επιλογές του παρελθόντος. Έτσι ούτε εμείς θα μπορούσαμε να τον νικήσουμε, ούτε αυτός θα μπορούσε να μας χτυπήσει αποτελεσματικά. Συνεπώς θα προέκυπτε μια ισορροπία κι ένα κοινωνικό τέλμα σε όλα τα επίπεδα.
Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται τη χρησιμότητα της ιστορίας η ηγεσία του ΚΚΕ δεν έχει καμία σχέση με τον Μαρξισμό. Είναι πέρα για πέρα αστικός αλλά και ταυτόχρονα χρήσιμος στην ίδια. Ο μόνος χρήσιμος τρόπος για να δικαιολογεί τις σημερινές της επιλογές. Τι ακριβώς κάνει η ηγεσία το ΚΚΕ; Αξιοποιεί το παρελθόν, όπως εκείνη το αντιλαμβάνεται ή θέλει να το αντιλαμβάνεται, για να δικαιολογεί την πολιτική της στο παρόν και στο μέλλον. Έτσι ό,τι βγάζει σκάρτο για το παρελθόν το απορρίπτει στη σημερινή τακτική και στρατηγική που χαράσσει. Κι ακριβώς επειδή δεν επαναλαμβάνει μια λανθασμένη- κατά τη γνώμη της- θέση, εκτίμηση ή προσέγγιση του χθες, οδηγείται εξ’ ορισμού στο συμπέρασμα πως η σημερινή πολιτική της είναι ορθή γιατί είναι απαλλαγμένη από αποδεδειγμένα λάθη του παρελθόντος. Έτσι ξεμπερδεύει και με την μελέτη της ζώσας πραγματικότητας. Δεν της χρειάζεται. Της αρκεί η επανάληψη γενικόλογων εκτιμήσεων, που θυμίζουν μαρξισμό αλλά δεν είναι, που ταιριάζουν σε όλες τις εποχές και σε όλες τις καταστάσεις, σε όλη την ιστορική διαδρομή του καπιταλισμού και πετάει στον κάλαθο των αχρήστων ό,τι δεν της αρέσει, ό,τι βαφτίζει οπορτουνισμό, λάθος, αιτία για ήττες κ.ο.κ.
Για τον μαρξισμό η ιστορία είναι η επιστήμη που μελετά την εξέλιξη της ανθρώπινων κοινωνιών, τον καθοριστικό παράγοντα αυτής της εξέλιξης, που όπως έλεγε ο Ένγκελς είναι «η παραγωγή και η αναπαραγωγής της πραγματικής ζωής». Συνεπώς, δεν μπορείς να εξετάσεις την ιστορία και τα γεγονότα που την συνθέτουν έξω από τη δοσμένη ιστορική πραγματικότητα, έξω δηλαδή από τις συνθήκες στο πλαίσιο των οποίων ζουν οι άνθρωποι, παράγουν και αναπαράγουν τους όρους και τις προϋποθέσεις της ζωής τους, έξω από το σύστημα παραγωγής που υπάρχει, έξω από το βαθμό ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων στη δοσμένη χρονική στιγμή, έξω από τις αντιφάσεις, τις κοινωνικές του διαιρέσεις, τα προβλήματα που τίθενται προς λύση και τις δυνατότητες λύσεων που υπάρχουν στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Ο ιστορικός υλισμός δεν αναζητεί στην ιστορία πάγιες και καθολικές αλήθειες, υπέρτατες αξίες, άκαμπτες αρχές, ακλόνητα και διαχρονικά συμπεράσματα. Προσεγγίζει τα ιστορικά φαινόμενα και γεγονότα, τις ιστορικές εποχές σε τρία επίπεδα: στο γενικό, στο ειδικό και στο συγκεκριμένο. Υπό αυτή την έννοια κανένα συμπέρασμα για το παρελθόν, όσο επιστημονικά τεκμηριωμένο κι αν είναι δεν μπορεί να σου λύσει τα πολιτικά προβλήματα του παρόντος και του μέλλοντος, να σου χαράξει γραμμή ή να επιβεβαιώσει την ορθότητα της σημερινής σου γραμμής.
Αλλά τότε γιατί μελετάμε ή γιατί θα πρέπει να μελετάμε την ιστορία; Την μελετάμε γιατί χωρίς τη γνώση της δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τα σύγχρονα κοινωνικά φαινόμενα, τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, επειδή αυτή η πραγματικότητα δεν ξεπήδησε ξαφνικά από το κεφάλι του Δία έχει μια μακροχρόνια εξέλιξη και ιδιομορφίες οι οποίες μόνο στην ιστορικότητά τους μπορούν να κατανοηθούν. Τη μελετάμε για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε τη ζώσα πραγματικότητα σ’ όλο της το βάθος στις ιστορικές της ρίζες και όχι επιφανειακά. Μόνο μια τέτοια μελέτη μας δίνει τη δυνατότητα να χαράξουμε επιστημονικά τεκμηριωμένη πολιτική. Το βασικό επομένως για έναν μαρξιστή ήταν και παραμένει η μελέτη σε βάθος, ως τις ρίζες της, της συγκεκριμένης ιστορικής πραγματικότητας. Ο Λένιν το είχε πει αυτό μέσα στη ρώσικη επανάσταση με εκπληκτικό τρόπο: «Ο Μαρξισμός- έγραφε- απαιτεί από μας τον πιο ακριβή, αντικειμενικά επαληθεύσιμο υπολογισμό του συσχετισμού των τάξεων και των συγκεκριμένων ιδιομορφιών της κάθε ιστορικής στιγμής. Εμείς οι μπολσεβίκοι, προσπαθούσαμε να είμαστε πάντοτε πιστοί σ’ αυτή την απαίτηση, που είναι απόλυτα υποχρεωτική από την άποψη κάθε επιστημονικής θεμελίωσης της πολιτικής. "Η διδασκαλία μας δεν είναι δόγμα, μα καθοδήγηση για δράση"- έτσι έλεγαν πάντα ο Μάρξ και ο Ένγκελς, που δίκαια ειρωνεύονταν την αποστήθιση και την απλή επανάληψη "διατυπώσεων" ικανών να προδιαγράφουν τα γενικά καθήκοντα, που τροποποιούνται αναπόφευκτα από την συγκεκριμένη οικονομική και πολιτική κατάσταση της κάθε ιδιαίτερης περιόδου του ιστορικού προτσές» (Άπαντα, τόμος 31, σελ. 132). Δυστυχώς για το ΚΚΕ ούτε αυτό δεν κάνει. Ούτε στην αποστήθιση και απλή επανάληψη διατυπώσεων ικανών να προδιαγράφουν τα γενικά καθήκοντα αρκείται. Αυτό φαίνεται από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τη δική του ιστορία, κάτι για το οποίο θα μιλήσουμε σε επόμενο σημείωμα.



Αλέξης Θεοδώρου

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.